ART | MARLENE DUMAS

The Wall (2009)

Nuclear Family (2013)

Naomi (1995)

This post is written in Dutch and describes my experience when visiting the Marlene Dumas exhibition at the Stedelijk Museum. Check out this article for more about this exhibition in English.

MARLENE OP EEN ZATERDAG MORGEN

Op zaterdagochtend om 9.30 uur ben ik op weg naar het Stedelijk Museum. Het is een zonnige, maar koude ochtend. Perfect voor het bezoeken van Image as Burden; de solotentoonstelling van Marlene Dumas, waar al zoveel over te doen is geweest de laatste weken. Onderweg kom ik langs een koffietentje en haal snel een hete latte om in de meterslange rij voor het museum op te drinken. Aangekomen bij het Stedelijk zet ik mijn fiets op slot en kijk om me heen. Tot mijn verbazing blijk ik één van de weinigen te zijn, die op deze ochtend na de opening de tentoonstelling wil bezoeken. Ik wijt het aan het vroege tijdstip – ook mijn vrienden wilden gisteravond niet eerder naar huis om samen met mij bij het ochtendgloren een museum te bezoeken - en niet aan de overtuigingskracht van een overenthousiaste Joost Zwagerman in De Wereld Draait Doorrrrr gisteravond.

Ik drink snel mijn koffie op en ga naar binnen. Hoewel ook ik enthousiast ben over de werken die ik tot nu toe van Dumas gezien heb, ben ik een tikkeltje wantrouwig. De lyrische toon rondom deze tentoonstelling stemt weinig kritisch en maakt het bijna uncool om op voorhand geen Dumas fan te zijn. Laat staan haar werk nog niet te kennen.

Ik start in de verkeerde zaal, zo blijkt later. Tientallen portretten in zwart wit kijken me aan. Mooi, lelijk, maar allemaal op één of andere manier onaf. Ik zie ook de vertwijfeling bij mijn medebezoekers, die de werken op zachte toon bespreken met hun metgezellen. Hoewel ze direct herkenbaar zijn als gezichten, lijken de vlekken op papier detail te missen. Een paar seconden lang sta ik gedachteloos in de zaal. Tot ik dichterbij stap. Pas dan zie ik hoe zelfverzekerd deze vlekken op papier zijn gezet en dat de detaillering zit in de subtiele kleurschakeringen en restruimtes. Opgelucht bekijk ik één voor één de portretten. De contouren van de met zwaar verdunde verf opgebrachte vlakken zijn haarscherp. Alsof Dumas het papier instrueerde de verf slechts tot dáár op te nemen en geen millimeter verder. 

Ik stel me voor hoe dat zou gaan: het papier instrueren en doe nog een stap dichterbij.

Vanaf hier gezien krijgen de portretten karakter. De gekke verhoudingen geven ze iets aandoenlijks. Ik doe weer een paar passen achteruit en bekijk de muur met tientallen gezichten opnieuw. De gezichten lijken nu meer uitdrukking te hebben dan net en in plaats van een massa zie ik een verzameling bonte individuen.

Deze demonstratie in de kracht van imperfectie is een goede eerste indruk van Dumas, die zich in de 200 werken tellende expositie een meester toont in het niet schilderen van dingen. Daarmee bedoel ik de kunst beheersen niet alles te willen uitwerken. Er een suggestieve manier van schilderen op nahouden. Coco Chanel zei ooit: “Once you’ve dressed and before you leave the house, look in the mirror and take at least one thing off.” Een goede formule tegen overdaad in de mode, maar onmogelijk in de kunst. Probeer maar eens een geschilderd vlak zo maagdelijk wit te maken als het doek ooit was, zonder het verder dicht te schilderen. Het niet schilderen van elementen vereist lef en inzicht.

Het eerste werk in de zalen erop dat mijn aandacht grijpt is The Wall uit 2009. (Zie afbeelding hierboven.) Een groot schilderij waarop een paar mannen in zwart pak huilend bij de Veiligheidsmuur op de Westelijke Jordaanoever staan. De grootte van het werk, in combinatie met de recente ontwikkelingen in Gaza, maken het actueel en confronterend. Ik wil de mannen troosten en zeggen dat alles goed komt, maar besef me dat ze daar helemaal niets mee opschieten. Zonder er in detail over uit te weiden verbeeldt The Wall de schrijnende en mensonterende realiteit van een maar voortslepend conflict.

Om mij heen maken een aantal toeristen selfies voor het doek en met gemengde gevoelens probeer ik me op het werk te blijven concentreren.

Waarom raakt dit doek mij? Wat maakt dit beeld zo sterk? Het zijn een aantal vragen die ik van mezelf móet beantwoorden voor ik doorloop naar de volgende zaal. Naast het onderwerp heeft het esthetisch gezien natuurlijk gewoon te maken met smaak. Ik ben nu eenmaal gek op lichte schilderijen met harde outlines, die op een bijna schetsmatige manier een sterk beeld neerzetten. En het werk is groot. Slechts een handjevol miniaturen heeft mij in het verleden kunnen imponeren. Maar er is meer. Het werk is niets verhullend. De situatie is niet mooier of slechter afgebeeld dan hij is en laat ruimte voor de kijker. Dit maakt de huilende mannen kwetsbaar en menselijk. Na een paar minuten loop ik met een onbestemd gevoel door naar het volgende werk. 

In de zalen erop kom ik alle iconische schilderijen tegen waarvan ik had gehoopt ze te mogen zien. The Painter, The Pilgrim, Miss Pompadour, De Eerste Mensen en Naomi (zie afbeelding hierboven) zijn nog spannender in real life dan ik had gedacht. Ik besef me waarschijnlijk nooit dichter bij Osama Bin Laden te komen en word een beetje bang van het onschuldige meisje met de verfhanden. Toch zijn er ook werken die mij minder raken. De reeks doden loop ik vrij snel voorbij en ook van de donkere serie Magdalena’s word ik minder enthousiast. De suggestieve manier van schilderen vormt dik opgebracht in zwart en bruin opeens een brei, waar het bij lichtere tinten juist ruimtelijk werkt. Even denk ik dat ik interesse verlies doordat ik gewoon geen zin heb in de dood en andere zware thema’s, maar als ik Sad Romy zie weet ik dat het komt door de manier van schilderen. Ik vraag me af waarom Romy, geschilderd in geel-oranje-bruin-blauw, zo Sad is en laat een zaal vol huilende vrouwen op me inwerken.

Na anderhalf uur kom ik uit in de zaal waar ik had moeten beginnen en besluit dat het tijd is om te gaan. De zalen worden steeds drukker en volgende week zaterdag ben ik weer vrij. Ik heb voor mijn gevoel nog lang niet alle werken goed kunnen bekijken, maar het is tijd voor een goede lunch. Vooral het lef van Dumas blijft me bij. Samen met het enthousiasme dat ze opwekt voor de schilderkunst door de actualiteit op een rauwe manier weer te geven en met een bijna klassieke manier van schilderen te combineren.

Wanneer ik het Stedelijk verlaat staat er een rij voor de kassa. Het De Wereld Draait Door effect is op volle kracht.

Ik hoor nog even Joost Zwagerman in mijn hoofd die gisteravond zei “Het is figuratieve schilderkunst, van iemand die binnen dat figuratieve spectrum  abstract blijft werken.” en denk: Damn. Hij heeft wel gelijk.

Following me on Bloglovin yet?